GRADIŠKA – U potkozarskim selima mještani čuvaju uspomene na svoje borce, učesnike Solunskog fronta. Među njima, ističući se hrabrošću i vještinom u ratovanju, bio je Mile (Trive) Majdanac iz Kijeva.
On je pred početak Prvog svjetskog rata mobilisan u Austro-Ugarsku vojsku. Nije hteo da odstupi u jednoj izgubljenoj bici Austrijanaca protiv Rusa već se predao Rusima.
– Zajedno s Rusima ratovao je na Dobrudži protiv Bugara i dobio rumunsko odlikovanje – navodi istoričar Boro Majdanac, Milin potomak.
Front
Kao vojnik Srpske dobrovoljačke divizije stigao je iz Rusije preko Arhangelska i Njukasla na Solunski front i učestvovao u njegovom proboju, kao i ostalim borbama za oslobođenje Srbije i srpskog naroda.
Inače, Solunski front, koji su na Balkanu stvorili saveznici protiv Centralnih sila od 1915. do 1918. godine, dobio je naziv po glavnoj bazi – Solunu.
Na njemu su od savezničkih bile francuske, srpske, britanske, grčke i italijanske trupe, do 1917. godine i ruske, a od Centralnih sila, njemačke, bugarske i austrougarske.
Ofanziva
Saveznici su 1918. odlučili da na Solunskom frontu pređu u ofanzivu, a izvršenje glavnog udara pripalo je srpskoj vojsci – Prvoj i drugoj armiji, sa šest pješadijskih i jednom konjičkom divizijom, ojačanima s dvije francuske pješadijske divizije, s 580 topova i 80 aviona.
Borbe su počele 14. septembra artiljerijskom paljbom i svih savezničkih topova da bi u zoru 15. septembra druga srpska armija krenula u juriš, i to na potezu Soko – Veternik – Dobro polje. Vodila se borba prsa u prsa, bajonetima na bajonete. Poslije takvih borbi i napora glavni dio fronta je probijen.
Oslobođenje
Osvojen je važan položaj Soko, a 16. septembra Jugoslovenska divizija, sastavljena od dobrovoljaca, zauzela je i vrh Kozjak, čime je otvoren put za Tikvešku dolinu. Počeo je prodor koji je odlučio ishod rata.
– U tim borbama, koje imaju nemjerljiv istorijski značaj za oslobođenje Srbije u Prvom svjetskom ratu, Mile kao i mnogi drugi Kozarčani, boreći se pod komandom slavnih srpskih vojskovođa Petra Bojovića, Stepe Stepanovića i Živojina Mišića, doprinijeli su pobjedi i oslobođenju svoga naroda i države Srbije. U ovom kraju, koji je vijekovima bio pod okupacijom, generacije potomaka solunskih boraca veoma mnogo cijene njihovu žrtvu i doprinos pobjedi u Prvom svjetskom ratu – kaže Boro Majdanac.
On je sakupio brojne dokumente o tome vremenu i ulozi Gradiščana u proboju Solunskog fronta. Zato su u mnogim selima izgrađeni spomenici, biste ili spomen ploče srpskim soluncima.
Pjesme solunaca
Dobrovoljci, obuzeti riješenošću za polazak u borbu za oslobođenje svoga naroda iz okova lanaca ropstva, zavjetovali su se pjesmom, podsjećaju u Kijevcima pjevači i čuvari vrijednih tekovina.
– Umrijet’ ćemo svi do jednog, il’ slobodu svi imati, iz potoka krvi naše, sloboda će zablistati – riječi su jedne pjesme.