GRADIŠKA – Na uzvišenju, koje lokalno stanovništvo prepoznaje po toponimu Gaj, pored drvene crkvice i starog groblja, mašićki neimar Stevo Stojnić nedjeljom i drugim svetkovinama, zajedno sa komšijama, odaje počast Karađorđu Petroviću.
Stevo je sa porodicom na istom mjestu izgradio crkvu brvnaru, a nedavno je podigao i bistu velikom voždu.
“Ovdje, u Potkozarju, Karađorđe Petrović je pronašao jatake, spremne za borbu protiv viševjekovnog zavojevača – protiv Turaka. Poveo je Mašićane u borbu za oslobođenje od viševjekovne tiranije, a ja sam želio da nove generacije, mladi, to saznaju, a starije da na to podsjetim”, kaže Stojnić.
Postavljanjem biste, rad slikara Mladena Stajčića iz Gradiške, ostvarena je Stevina davnašnja želja jer je Karađorđeva uloga tokom čuvene Mašićke bune 1806. godine, u naletu odlučne borbe za oslobođenje, bila veoma važna.
Mašićka buna je, saglasni su ovdašnji istoričari, bila prva velika srpska pobuna protiv turske vlasti u Bosanskom pašaluku.
Ovaj događaj, krupnim slovima zapisan u srpskoj istoriji, više od dva vijeka nadahnjuje Kozarčane i Lijevčane koji čuvaju legende i svjedoče o tom događaju.
Mašićka buna predstavlja prvi ustanak srpskog stanovništva protiv Osmanskog carstva na prostoru Bosanske Krajine.
Karađorđa su, među ostalima, u prvim redovima slijedili knez Milutin Blagojević i sveštenik Jovičić, čije ime istoričari ne navode.
Vijest o ustanku ubrzo se proširila Bosanskom Krajinom. To je bio nagovještaj i putokaz bosanskohercegovačkog ustanka, koji je 1878. godine donio slobodu čitavom srpskom narodu.
“Odavde, sa Gaja, krenuli su hrabri Mašićani u borbu za slobodu svoga roda. Njihova žrtva je golema. O tome se vijekovima pronosi priča, na tome usmenom predanju odrasle su mnoge generacija. I ja sam u djetinjstvu to slušao i razmišljao. Sada je došlo vrijeme da i ja nečim ukažem, doprinesem uspomeni na tu borbu i žrtve”, ispričao je Stojnić za “Nezavisne novine”.
On je, zajedno sa pjesnikom Danilom Karapetrovićem, napisao i knjigu o Mašićima, gdje važno poglavlje zauzimaju Mašićka buna i Karađorđe. Stevo ne propušta ni priliku da pohvali sve koji su ga podržali prilikom postavljanja biste. To su Gradska uprava Gradiška, Zavičajni muzej, Srpsko društvo “Prosveta”, mašićka parohija SPC, mjesna zajednica Mašići…
Stojan Bijelić o Mašićkoj buni
Po pisanju Stojana Bijelića, hroničara Banje Luke i Bosanske Krajine, Mašićku bunu pojedini istoričari povezuju sa početkom djelovanja Jovana Jančića. Bijelić je tridesetih godina 20. vijeka o tome objavljivao članke u “Vrbaskim novinama”. On navodi da je 1806. godine izbila buna u Mašićima, najvećem selu pod planinom Kozarom. Prema tom izvoru iz 1933. godine, Karađorđe je namjeravao da pobuni Bosansku Krajinu i stupi u kontakt sa francuskim generalom Marmonom, koji je u to vrijeme zauzeo susjednu Vojnu krajinu.
Međutim, Karađorđevi jataci nisu bili sposobni za ovaj poduhvat zato što je narod bio veoma siromašan i bez oružja.
Izuzetak su bili Mašići, zbog boljeg materijalnog položaja od okoline. Kozara je pružala pogodno utočište za skrivanje, a Sava za prebjeg u Austriju u slučaju neuspjeha.
Poruke u kamenu
Na pločama od kamena, pored Karađorđeve biste, ispisane su poruke o istoriji Mašića, koje je osmislila profesorica Radana Stanišljević. “Kozara odnjihala polje mašićko, rađali se i ginuli za slobodu borci, junaci, deca Kozare, sinovi jednog sela – Mašića. Jurišali u večnost 1806, 1834, 1914-1918, 1941-1945, 1991-1995. godine”.
Pored Karađorđeve biste, u kamenu je uklesana zavjetna poruka kneza Lazara izrečena u kosovskom boju “Zemaljsko je za malena carstvo, a nebesko uvek i doveka”.
Izvor: Nezavisne novine / M. Pilipović