GRADIŠKA – Gradska uprava Gradiška, odlučna je da obnovi više starih zgrada, trgova i drugih objekata koji su u vrijeme Kraljevine Jugoslavije čini znamenitu Srpsku Varoš.
Tadašnju srpsku inteligenciju činile su porodice Čubrilović, Vidović, Subotić, Malić, Brković, Davidović, te mnoge druge raspoređene unutar Srpske Varoši na potezu od kuće Vase Vidovića (današnja Šumarija) do kuće Čubrilovića (današnji trg Čubrilovića sa centralnom statuom Veljka Čubrilovića).
– Na tom području planirana je obnova Srpske Varoši sa šetalištem, ugostiteljskim i drugim sadržajima. To će biti naša mala Skadarlija – pojasnio je Vujinović.
Sačuvano je 70 odsto fasada i zgrada iz doba Srpske Varoši, što je veoma dobro za ovaj projekat.
– Cilj mitropolita Georgija Nikolajevića bio je jačanje Srpske pravoslavne crkve na ovoj vjetrometini istorije, istoka i zapada, različitih carstava, gdje je srpski narod trpio veliki zulum i nepravdu. Mitropolit je želio da ova zgrada služi kao misionarski centar za srpski narod i srpsku crkvu u Gradiški – podseća Slijepčević
Iz Srpske Varoši u Gradiški potiču Staka, Vaso, Veljko, Branko i Jovo Čubrilović, Vaso Vidović, Ljubica Stefanović Lazić, proto Dušan Subotić , dr Jovo, Simo i Vladimir Malić, Mitropolit Dionizije Petrović, učitelj Кosta Davidović, dr Mirko Subotić… Idejno rješenje uradio je arhitekta Mladen Kovjanić.
Ratovi i teška istorija
Ovdje se ratovi i sukobljavanja smjenjuju kao godišnja doba, kaže Slijepčević, a istorija je pokazivala svu svoju tegobu, čas s jedne, a čas s druge strane Save.
Poslije Drugog svjetskog rata ova zadužbina je izuzeta od Srpske pravoslavne crkve i Crkvene opštine, korištena je za različite namjene, sve do raspada Jugoslavije, kada je vraćena u vlasništvo Crkve.
– Mi smo, zaslugom Crkve i Gradske uprave, velikim zalaganjem Zavičajnog muzeja, ispravili istorijsku nepravdu prema ovoj zgradi, obnovili natpis njenog zadužbinara, koji je bio skriven više od 70 godina. Upravo to je svjedočilo o teškom vremenu za Srpsku pravoslavnu crkvu. U ovom vremenu, obnavljajući hram obnavljamo i zgradu koja više od jednog vijeka svjedoči o srpskom prisustvu ovdje. Zato smo prošle godine počeli obnovu, dajući nadu da će mitropolitova zadužbina i ubuduće imati misiju koja je prvobitno određena – rekao je za Srpskainfo namjesnik Gojko Slijepčević.
Zavičajni muzej Gradiška u saradnji s Gradskom upravom, prema projektu Milice Kotur, načelnice Odjeljenja za kulturno nasljeđe Ministarstva prosvjete i kulture RS, obnovio je natpis na zgradi Srpske pravoslavne crkvenoškolske opštine, ispisan u vrijeme njene gradnje 1893. i 1894. godine.
Prema navodima istoričara Bojana Vujčića, ona je od 1921. do 1971. godine korištena za potrebe Niže realne gimnazije. Prostorije su takođe iznajmljivane za različite namjene. U periodu između dva svjetska rata tu je bila i trgovina braće Malić, te kultna kafana „Grand“.
Dobročinitelji
U Srpskoj Varoši je takođe zadužbina Stojke i Đorđa Kovačevića, koji su prije stotinu godina, kako reče profesorka Radana Stanišljević, predsjednica „Prosvete“, svome gradu ostavili spomenik, ne za sebe nego za one koji su htjeli da uče, a nisu mogli jer su bili siromašni.
– Kovačevići su zgradu, pod čijim svodom je nekada bio dom za ratnu siročad, a sada „Prosvjeta“, Narodna biblioteka i Crveni krst, namijenili djeci sa sela koja su ovdje stanovala, živjela i školovala se. Sada je to simbol darivanja i brige za generacije spremne da uče, vrednuju i pamte svoje dobročinitelje – podsjeća profesorka Stanišljević, uvjerena da su Stojka i Đorđo pokazali veliko srce i humano lice, koje se i sada prepoznaje, mnogo godina poslije njihove smrti.
– Tražeći trag u vremenu, vraćajući se velikim, ali nesigurnim korakom unazad, u potrazi za pisanim tragovima o tome šta su naši preci ostavili kulturi našeg grada, a mi zbog brzog hoda nismo ni primjećivali, dokučujemo grandiozna djela. Ovde je postojala plejada plemenitih ljudi koji su život obilježili zadužbinama, legatima, uspomenama… Prije stotinu godina, trgovci, profesori, rodoljubi, obrazovani i imućni Gradiščani su u neočekivanom, ali snažnom zamahu između dva svjetska rata, poklonili ovom gradu stubove na kojima i sada počiva – podsjetila je Radana Stanišljević, koja ove vrijednosti konstantno čuva i pronosi, da ne bi pale u zaborav, rekavši da su oni bili „preteče huka novog vremena u kojem smo mogli vidjeti njihove, do danas netaknute portrete“.
Sokolski dom
Sokolski dom u Gradiški takođe pripada periodu razvijenog zadužbinarstva, o čemu svjedoči akademik i istoričar umjetnosti Gojko Subotić, porijeklom iz Gradiške.
On kaže da je ovaj objekat, izgrađen tridesetih godina prošlog vijeka, predstavljao okupljalište mladih koji su razvijali duhovne vrijednosti, s naglašenom prosvetiteljskom misijom.
Postojali su nadaleko čuveni sokolski sletovi temeljeni na vrijednostima zadužbinarstva, humanizma i solidarnosti. Inače, Sokolski dom građen je dobrovoljnim prilozima mještana.
TV serija
Grad Gradiška u saradnji sa ustanovama kulture i drugim institucijama planira skorašnje snimanje tri polusatne epizode o značaju Srpske Varoši u političkom, vjerskom i kulturnom pogledu.
Producenti ovog serijala ističu da će sagovornici na ovu temu biti akademici Darko Tanasković, Matija Bećković, Gojko Subotić, profesori Miloš Кović, Borivoje Milošević i Goran Latinović, arheolog i gradski menadžer Bojan Vujinović, istoričar Bojan Vujčić, crkveni velikodostojnici Vladika Sava – Vikar Patrijarha Porfirija, šef kabineta Patrijarha, Vladika Jefrem – Episkop Banjalučki, Vladika Jovan – Episkop slavonski (rođen u Gradiški), profesor Dragan Radić – đakon Patrijarha Porfirija, doktor Radovan Pilipović – direktor Arhiva Srpske pravoslavne crkve u Beogradu, arhimandrit Danilo Gavranović, direktor Patrijaršije, teolog Slavoljub Lukić…
Srpski teolog, učitelj i profesor
Georgije (Đorđe) Nikolajević (1807-1896.) bio je srpski teolog, učitelj, profesor Bogoslovije u Zadru, rektor i profesor Sarajevsko-reljevske bogoslovije i mitropolit dabrobosanski. Bio je pokretač i član raznih dobrotvornih zadruga i fondova.
Imenovan je za počasnog člana „Društva dobročinjenja i uzajamne pomoći slavjanske” osnovanog u Carigradu 1870. godine. Takođe je osnovao „Fond za potpomaganje udovica i siročadi sveštenika. Od svoje ušteđevine, za dobrotvorne priloge dao je ukupno 135.523 forinte.
Izvor: Srpska info / Milan Pilipović