GRADIŠKA – Život obeležen borbom za slobodu Čubrilović rođen 14. januara 1897. godine u Gradiški. Često i rado posećivao grad na Savi i staze svoga detinjstva.
Ime Vase Čubrilovića, učesnika Sarajevskog atentata a kasnije profesor Beogradskog univerziteta, člana Srpske akademije nauka i umetnosti te osnivača Balkanološkog instituta, u Gradiški se izgovara sa poštovanjem. U gradu gde je Čubrilovuć rođen 14. januara pre 119 godina, čuvaju uspomenu na njegovo ime, bez obzira na nedaće koje su to pratile. Biblioteka koju su gradu na Savi zaveštali Čubrilovići, izgorela je u tragičnom požaru u Domu kulture pre nekoliko godina, izgrađenom na mestu gde je bila kuća Vasinih roditelja Jove i Savke. Branko Bjelovuk, načelnik opštinskog Odelenja za društvene delatnosti kaže da su oni svesni važne uloge ovog poznatog istoričara i borca za srpski nacionalni interes.
– Gradskoj osnovnoj školi, dali smo ime Vase Čubrilovića kako bi učenici i nove generacije negovale njegovo delo, – pojasnio je Bjelovuk dodajući da su i jednoj ulici dali ime ovog poznatog istoričara čiji porodični koreni potiču iz sela Ledenice kod Krupe na Vrbasu. Vasu Čubrilovića je Zemaljski sud u Sarajevu 1914. godine, za razliku od brata Veljka, takođe učesnika u atentatu na austrijskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda, poštedeo smrtne kazne zato što je bio maloletan. Osuđen je na 16 godina teške tamnice, koju je izdržavao u Sarajevu. Posle raspada Austro-Ugarske monarhije, krajem 1918. je oslobođen a potom otišao u Srbiju. Srpske ideje, Vaso i njegova brojna braća i sestre nasledili su od oca Jove sahranjenog u groblju Brestovčina kod Gradiške, gde i sada postoji spomenik. On je umro 1898. godine. Prepričava se kako je na samrti zakleo prijatelja, izvesnog Bratića rečima: „Ako doživiš slobodu, dođi mi na grob i tri puta vikni, Jovo, došla je Srbija!“ Posle mnogo godina, po završetku Prvog svetskog rata, Jovin sin Vaso je diplomirao a kasnije i doktorirao istoriju na Beogradskom univerzitetu. Do početka Drugog svetskog rata radio je kao profesor na Filozofskom fakultetu u Beogradu počev od 1930. godine. Na tom mestu, sa kraćim prekidima za vreme rata, ostao je punih 40 godina. Tokom okupacije Jugoslavije zatvoren je u koncentracioni logor na Banjici odakle je puten 1943. godine godine. Po formiranju Vlade FNRJ, kao ugledni naučnik, godinu dana bio je ministar poljoprivrede i četiri godine Titov ministar šumarstva. Mile Strunić, bivši opštinski funkcioner u Gradiški živo se seća Vasinih dolazaka u rodni grad.
– On je voleo prošetati pored Save, gde je proveo detinjstvo. Čubrilovićeva kuća puna dece ali i nauke bila je desetak metara od Save. On je o tom vremenu često pripovedao a mi smo poštovali i cenili njegovu ulogu za naš grad i celu državu, – prisetio se Strunić, rekavši da je ovaj akademik uvek isticao mesto svoga rođenja.
Osim Gradiške, Vaso Čubrilović je, čuvajući uspomenu na rođenog brata Veljka, takođe učesnika Sarajevskog atentata i narodnog učitelja u Priboju, često dolazio i u ovo mesto pod Majevicom. Veljka koji se školovao u Beču, meštani pribojskog kraja su toplo primili, voleli i poštovali, što je Vaso cenio i trudio se da im to uzvrati. Inače, Veljko je osuđen u Sarajevu na smrtnu kaznu i pogubljen 3. fenruara 1915. godine.
U pismu od 30. septembra 1914. godine, Veljku je supruga Jovanka napisala da su namerili advokatu pokloniti kao honorar celo imanje u Gradiški, ukoliko mu spasi život u sarajevskom kazamatu. Vaso je u testamenu, neposredno pre smrti (7.jula 1987.godine) napisao da želi, posle kremacije da se pepeo prenese u Sarajevo u položi u grobnicu zajedno sa drugovima, učesnicima Sarajevskog atentata ili sahrani na Novom groblju u Beogradu, gde “već leže kosti moga brata Branka i sestara Vide i Lepe”.
Nesposoban za vojsku Iz školskog dnevnika Gimnazije u Mitrovici 1921. godine, vidi se da je Vaso Čubrilović predavao povijest, krasnopis i zemljopis. Svojeručno je napisao da govori srpsko-hrvatski, nemački, češki i da razume francuski jezik. U gimnazijskim dokumemtima zabeleženo je da je bio oslobođen vojne obaveze pošto je posedovao uverenje Vrbaske divizijske oblasti kojim je proglašen nesposobnim za vojsku zbog “šuma na srcu”.
Milan Pilipović EuroBlic