GRADIŠKA – Višestruku ulogu, naročito u vrijeme ratova, okupacije, političkih i društvenih kriza, borbe za nacionalni identitet i slobodu, a uz to i zdravstveno prosvjećivanje, imali su ljekari iz Gradiške.
Oni su predstavljali avangardu svoga naroda. Zato su imena mnogih debelim linijama omeđena u istorijskim dokumentima i knjigama.
Na početku Prvog svjetskog rata kao prvi ljekari koji su završili fakultete u evropskim metropolama pominju se Jovan Malić i Đorđe Cvijić iz Gradiške.
Nakon Bosanskog Novog, gdje ga je zatekao Prvi svjetski rat, doktor Cvijić je 1915. preselio u rodnu Bosansku Gradišku. Bio je veoma aktivan u strukovnim udruženjima i organizacijama.
On je prvi Gradiščanin sa doktorskom diplomom.
Rođen je 26. aprila 1876. godine. Studij medicine završio je 1901. u Insbruku. Za vrijeme Prvog svjetskog rata posebno se istakao u liječenju oboljelih od kolere u Gradišci, ali i još nekim gradovima u Krajini. Doktor Jovan Malić, rođen 1869. u Bosanskoj Gradišci, medicinske studije završio je 1903. u Gracu.
Još kao student bio je nacionalno-politički aktivan. Pripadao je grupi intelektualaca iz BiH koja je uputila tajni proglas vođama opozicije u borbi Srba za crkveno-školsku samoupravu. Odlikovan je Ordenom jugoslovenske krune.
Dvije godine poslije ujedinjenja, 1918. gradiški srez nije imao nijednu zdravstvenu ustanovu, čak ni ambulantu.
Bolesnici su išli u druga mjesta na liječenje, najviše u Banjaluku.
U takvim okolnostima, 1919. godine, u Gradišku je došao ljekar Stjepan Križan.
Ostao je do početka Drugog svjetskog rata, navodi u svojoj knjizi istoričar Cvjetko Bulović.
Doktor Mirko Subotić, član Banskog sanitetskog savjeta i jedan od osnivača Ljekarske komore Vrbaske banovine, rođen je 24. jula 1891. u Bosanskoj Gradišci.
Medicinski fakultet završio je 14. juna 1919. u Pragu. Bio je ljekar opšte prakse. Govorio je njemački i češki jezik. Pored poslova sreskog (opštinskog) ljekara, bio je sanitetski referent. Imao je čin rezervnog kapetana u Vojsci Kraljevine Jugoslavije. Nakon mobilizacije i zarobljavanja u Sarajevu, na početku Drugog svjetskog rata, proveo je 21 mjesec u njemačkom zarobljeništvu, u logoru za oficire Osnabrik. Poslije oslobođenja vratio se u Bosansku Gradišku, gdje se 1. septembra 1945. zaposlio kao sreski ljekar u Zdravstvenoj stanici.
Osoblje Doma narodnog zdravlja u Bosanskoj Gradišci činili su obično jedan ljekar, jedna sestra pomoćnica i jedan poslužitelj (činovnik). Za prvog upravnika u decembru 1932. godine imenovan je Muhamed Kulenović, mladi i agilni ljekar koji je, kako su pisale “Vrbaske novine” Banjaluka 14. jula 1933. godine, “prokrčio higijenski put svojim radom i u ovome dijelu našeg naroda”.
Medicinski fakultet završio je u Beogradu 1930. godine. Od 10. decembra 1932. bio je činovnički pripravnik i prvi upravnik Doma narodnog zdravlja u Bosanskoj Gradišci. Poslije Kulenovićevog premještaja u Banjaluku, u avgustu 1935. godine, za njegovog nasljednika postavljen je dr Ludovik Benčina.
Od 1939. godine, kada je Benčina otišao u Jajce, novi upravnik gradiškog Doma narodnog zdravlja postao je doktor Osman Deronja. Rođen je 6. januara 1886. u Mostaru. Medicinski fakultet završio je u Beču 23. decembra 1918. godine. Kao dobrovoljac učestvovao je u srpskoj vojsci za vrijeme Prvog svjetskog rata. Bio je oženjen domaćicom Kimetom (djev. Osmanagić), sa kojom je stekao sinove Časlava i Predraga.
Zbog zasluga u radu u Društvu Srpskog Crvenog krsta i liječenju ranjenika, 5. novembra 1921. godine odlikovan je “Društvenim krstom”. Ljekari u ovoj ustanovi, tokom uprave Kulenovića, Benčine i Deronje, bili su dr Haim Levi, dr Pero Martinović i dr Ivan Pečar.
Još nekoliko ljekara ostavilo je dubok trag u utemeljenju modernog zdravstva u Gradišci.
Među njima su dr Ismet Pupovac i Branko Čubrilović. Dr Ismet Popovac bio je sreski ljekar 1935. godine. Rođen 8. decembra 1902. u Mostaru. Medicinski fakultet završio je 1928. godine u Beogradu. Smatran je za vrsnog ljekara, dijagnostičara koji se posebno zanimao za hirurgiju. Doktor Popovac je prije dolaska u Gradišku bio prvi ljekar u novoformiranoj zdravstvenoj zadruzi u Bosanskom Svinjaru, današnjem Srpcu, od 2. novembra 1933. godine.
Tokom 1935. obavljao je mjesečne ljekarske preglede u seoskoj ambulanti u Orahovi.
Jedno vrijeme radio je i kao honorarni ljekar u bolnici Kaznenog zavoda Stara Gradiška. Na šestoj redovnoj godišnjoj skupštini Ljekarske komore Vrbaske banovine 14. aprila 1935. izabran je u Upravni odbor Komore. Dr Branko Čubrilović, ljekar, političar, publicista, novinar, brat Veljka i Vase Čubrilovića, rođen je 3. novembra 1894. u Bosanskoj Gradišci.
Pripadao je i organizaciji “Mlada Bosna”, omladinskom pokretu koji se zalagao za rušenje Austrougarske i stvaranje jugoslovenske države. Na devetoj skupštini Ljekarske komore Vrbaske banovine 27. marta 1938. godine izabran je za predsjednika Upravnog odbora.
Dr Branko Čubrilović je 12. maja 1940. godine na skupštini Ljekarske komore, održane u dvorani banjalučkog Higijenskog zavoda, imao dvostruku ulogu.
U njenom radu učestvovao je kao predsjednik i državni ministar. Nakon Drugog svjetskog rata, istim stopama nastavili su gradiški ljekari Milutin Vučkovac, Radojka Tendžerić, Ines Todić, Borislav Šokćević, Jovo Desančić, Petar Danilović, Branko Potkonjak, Savo Stanišljević, Aftaba Dubičanac, Esad Pračić, Remzo Suhonjić… Značajan dio monografije o Bolnici Gradiška, koja je u pripremi, posvećen je znamenitim gradiškim ljekarima.
Prva žena ljekar u BiH
Staka Čubrilović bila je prva žena sa diplomom ljekara u BiH. Rođena je u Gradišci 27. oktobra 1885. godine. Osnovnu školu je završila u Gradišci, a studij medicine u Pragu 1911. godine, kao stipendista “Prosvjete”. U Prvom svjetskom ratu radila je u Bolnici milosrdnih sestara u Zagrebu, odakle je pomagala srpskim borcima. Nakon rata otišla je u Kragujevac, gdje se udala za doktora Jovu Bokonjića. Specijalizovala se za dermatovenerologiju u Zagrebu, a zatim se vratila u Sarajevo, gdje je sve do penzije 1948. radila na Dermatovenerološkoj klinici. Dobitnik je Ordena Svetog Save IV reda. Preminula je 10. oktobra 1954. godine u Sarajevu, gdje je i sahranjena.
Izvor: Nezavisne novine / Milan Pilipović