GRADIŠKA – Zarazne bolesti harale su više puta u gradiškom kraju tokom posljednjeg vijeka. Mnoge živote odnijele su kolera, boginje, sušica, malarija, tifus…
Tadašnje vlasti su se borile da zarazu suzbiju, posežući za veoma radikalnim mjerama.
O tome je u knjizi “Bosanska Gradiška i okolina u Prvom svjetskom ratu” pisao istoričar Bojan Vujčić, sadašnji direktor JU “Zavičajni muzej” Gradiška.
Povlačenjem austrougarske vojske iz Srbije 1914. godine u Gradišku je stigla kolera.
Telegram koji je Zemaljska vlada poslala kotarskom uredu u Bosanskoj Gradišci 7. januara 1915. godine potvrđuje istinitost ovih navoda.
Pomenuti telegram obznanjuje da su komordžije u povratku iz Srbije u Travnik prenijele koleru, te da su se neke osobe već razboljele.
Bosanskogradiški kotarski ured je istog dana objavio oglas (naglašeno da se prekuca na mašini ćirilicom i latinicom) u kome je navedena neophodnost temeljnog čišćenja cijelog grada. U aneksu oglasa navedena su imena 40 komordžija iz Bosanske Gradiške, “koji su se vratili iz Srbije prije sedam dana”.
Da bi se epidemija zaustavila, u junu 1915. godine, uslijedila je zabrana prelaska preko rijeke Save.
Zemaljska vlada upozorila je apotekara Stjepana Varijačića da su donesene upute o ekonomičnoj upotrebi lijekova na račun fonda, pa se umjesto lijeka lisol davala jeftinija zamjena. Radilo se o lijekovima za suzbijanje kolere.
Apotekar Stjepan pl. Varijačić je početkom rata ostao bez pomoćnika Dragutina Sobola, koji je pozvan u vojsku. U septembru 1916. godine u Bosansku Gradišku je stigla depeša okružne vlasti da im se javi koliko tableta kinina je potrebno za bosanskogradiški kotar, a u svrhu iskorjenjivanja malarije.
Iz Bosanske Gradiške dojavljeno je da je u toku oktobra 1916. godine 12 ratnih zarobljenika oboljelo od malarije, pa bi 1.500 tableta trebalo biti dovoljno. Početkom 1917. godine u kotaru je zavladala bolest ospica. Februara 1917. ospice su se pojavile u Donjoj Dolini i Liskovcu, a zatim i u Gornjoj Dolini. Muktar Liskovca Mujo Zahirović prijavio je oboljelu dvanaestogodišnju kćerku Ale Lovića, pa su okolne kuće stavljene pod nadzor seoske straže. Na lice mjesta upućen je dr Ferdinad Engel.
Širenje zaraznih bolesti
Do 17. februara bolest se proširila na Brezik Lamince, gdje je knežev zastupnik Vaso Borković javio da ima zaraženih u kućama Romića, Tomića i Kragulja. Iz Brezika se bolest proširila na Trošelje, u kuću Andrije Revaja. Navodi se da je od crnih ospica (boginja) zaražena Revajeva supruga Ruža. Odmah je zatvoren i Revajev dućan, a kuća stavljena pod seosku stražu.
Bolest je prijavio knez Trošelja Herman Vehufen. I knez sela Bukvik je 15. marta prijavio da je Marica Krnjajić oboljela od ospica. U martu je bolest ospica zahvatila i Grbavce, s tim da su tamo bila i tri smrtna slučaja, pa je dr Engel apelovao da se u Grbavcima mora izvršiti hitna vakcinacija.
Dr Vasiljević se spominje i početkom 1918. godine, kada opština traži novog gradskog doktora. Kandidati su, umjesto otpuštenog dr Mate Gregorića, bili dr Vasiljević i dr Loria. Iz zapisnika sa sjednice Gradskog vijeća od 15. januara 1918. godine vidljivi su razlozi otpuštanja dr Gregorića.
Stari i već penzionisani štabni dr Gregorić dobio je otkaz jer “nikako ne odgovara za mjesto gradskog liječnika ovdje, i to stoga, što je u općenju, bilo sa privatnim strankama, bilo uredskim osobljem, veoma osoran i zagrižljiv, tako da je vječno u zabadanju i jednih i drugih”.
Kotarski ured dobio je upute od Zemaljske vlade o suzbijanju sušice, te ih je morao okačiti po svim žandarmerijskim stanicama, osnovnim školama i opštinskim kancelarijama u Bosanskoj Gradišci i Vindhorstu. Prava napast došla je sa širenjem tifusa. Iz Bosanske Dubice su javljali da je još devet lica oboljelo, a u avgustu je stigao nalog gradskim knezovima (muktarima) šta da čine da spriječe pjegavi tifus.
Krajem oktobra stanje je bilo kritično. Groznica se raširila, svijet je umirao, a naredba da se bolesni izoluju morala se strogo sprovoditi. Išlo se dotle da se “u zatvor za sada niko ne prima radi ove bolesti, samo da se ne širi”.
Suzbijanje groznice od pjegavog tifusa nastavilo se i nakon prevrata. Kada je bolest teško zahvatila šestoro ukućana cestara Đurđa Kesića u Maglajanima, u intervenciju je poslan dr Jovan Malić.
Kada je dr Engel morao voditi bolesnog sina u Beč na deset dana, u oktobru 1918. godine, naređeno mu je od strane okružne vlasti u Banjaluci da agende preda dr Maliću.
Gradska uprava je u svom budžetu imala stavku za bolničke troškove van bosanskogradiškog kotara, za lica koja nisu mogla platiti liječenje. Takvi su u maju 1918. godine bili Ruža Šinik (45 kruna), Stoka Sredojevića (28 kruna), Mićo Kasagić (145 kruna) i Simo Kasagić (55 kruna).
Monografija
Zarazne bolesti i druge zdravstvene nedaće stanovništva predstavljale su, tokom duge prošlosti, veliko iskušenje za ljekare koji su u Gradišku dolazili da rade iz mnogih krajeva Kraljevine Jugoslavije, ali i tadašnje Evrope, kazao je za “Nezavisne novine” Rajko Dodik, direktor Bolnice Gradiška.
On napominje da će ova tematika, počev od Austrougarske do današnjeg vremena, biti obrađena u monografiji o Bolnici, koja će ove godine biti objavljena.
“Biće to važan prilog o našem zdravstvu kojim ćemo sačuvati istoriju o jednom izuzetno važnom, čak najvažnijem društvenom sektoru. O tome se prethodno malo pisalo, nije postojala adekvatna arhiva. Došli smo do saznanja, na osnovu istraživanja i svjedočenja, da o ovoj oblasti ima šta pisati i čuvati od zaborava. To je dragocjena građa”, kazao je Dodik.
Izvor: Nezavisne novine / M. Pilipović